Według doniesień Światowej Organizacji Zdrowia, depresja (należąca do zaburzeń afektywnych), obok choroby niedokrwiennej serca będzie główną przyczyną niepełnosprawności społeczeństwa w 2020 r. Obecnie jest najczęstszym zaburzeniem psychicznym.
Definicje objawowe zaburzeń depresyjnych zawarte w klasyfikacjach DSM-IV-TR i ICD-10 są prawie identyczne, opierają się na wyróżnionych objawach głównych. Obniżeniu nastroju, anhedonii i utracie zainteresowania oraz kilku objawach dodatkowych. Najczęściej ujawniają się pomiędzy 15 a 30 rokiem życia , mogą wystąpić na każdym etapie życia: od dzieciństwa do późnej starości. Kobiety chorują na depresję znacznie częściej niż mężczyźni. Wskazuje się na dwa szczyty zachorowania na depresję: pierwszy około 30 roku życia, drugi po 60 roku życia.
Zaburzenia afektywne opisuje się generalnie na dwóch różnych płaszczyznach, tj. zaburzeń nastroju i przebiegu różnych procesów fizycznych i psychicznych, przejawiających się w określonym stylu i dynamice funkcjonowania pacjenta.
Stany depresji i manii współwystępują
- z zaburzeniami witalności i rytmu biologicznego (snu, odżywiania się, życia seksualnego),
- ze spowolnieniem lub przyspieszeniem przebiegu procesów poznawczych,
- zanikiem lub pojawieniem się nowych motywów działania (napę psychoruchowy),
- kompletnym brakiem lub żywiołowym nawiązaniem rozlicznych relacji interpersonalnych itp.
Depresja może mieć charakter nawracający (tzw. wielka depresja wg DSM-IV) i charakteryzuje się co najmniej dwoma epizodami depresyjnymi trwającymi nie krócej niż dwa tygodnie. Czas trwania tych epizodów mieści się w przedziale 3-12 miesięcy. Okresy między nawrotami przyjmują postać powrotu do pełnego zdrowia albo niewyraźnych zaburzeń nastroju.
Typowe objawy depresji
Najczęściej pacjenci zgłaszają się po pomoc psychologiczną gdy zauważają następujące objawy:
- obniżony nastrój: smutek, przygnębienie, odrętwienie, niepokój i lęk
- utrata zainteresowań
- utrata zdolności przeżywania przyjemności i radości z życia (anhedonia), obojętność.
- mniejsza energia – obniżona aktywność
- unikanie kontaktów z ludźmi nawet z najbliższymi, wycofanie się z ról rodzinnych i społecznych
- wzmożona męczliwość nawet po niewielkim wysiłku
- dolegliwości somatyczne: trudności w zasypianiu, bóle głowy, napięcie mięśniowe, zaparcia, zaburzenia łaknienia i utrata wagi, niewydolność seksualna, u kobiet zaburzenia cyklu menstruacyjnego.
- zaburzenia procesów poznawczych: myślenia, pamięci, uwagi i zdolności uczenia się
- myśli samobójcze, niekiedy próby samobójcze
Ponadto w epizodach depresyjnych może występować nadużywanie alkoholu, zachowania histeryczne, skargi hipochondryczne, poczucie winy z powodu zaniedbywania ról społecznych. Np. że pacjent nie zajmuje się dziećmi lub oskarżanie się o bezradność i bezwolność.
Epizod depresyjny – łagodny, umiarkowany lub ciężki rozpoznaje się wtedy gdy zmiany nastroju i napędy psychoruchowego obejmują odpowiednią liczbę objawów oraz utrzymują się co najmniej przez dwa tygodnie.
Dystymia
Szczególną odmianą depresji jest dystymia, która charakteryzuje się przewlekle obniżonym nastrojem, nie spełnia kryteriów nawracających zaburzeń depresji. Osoby z dystymią mają okresy dobrego samopoczucia, ale przez większą część czasu (miesiące, lata) dominują u nich uczucia zmęczenia i przygnębienia, wszystko robią z ogromnym wysiłkiem i brakiem zadowolenia.
Nie są w stanie przestrzegać codziennych obowiązków, są zniechęcone i cierpiące, skarżą się na zaburzenia snu. Dystymia zazwyczaj zaczyna się w młodości i utrzymuje na podobnym poziomie. Ze względu na to, że objawy dystymii nie są tak wyraźne jak w depresji. Pacjenci rzadziej szukają pomocy terapeutycznej, nie są diagnozowani i latami nie leczeni.
Obserwowane u niektórych ludzi sezonowe, na przykład jesienno-zimowe pogorszenie samopoczucia i obniżenie nastroju to sezonowo – zależne postacie depresji.
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe to nawracające (co najmniej dwa) wyraźne zaburzenia nastroju i aktywności w postaci podwyższenia nastroju, wzmożonej energii i aktywności (hipomania lub mania). Następnie obniżenie nastroju, spadku energii i aktywności (depresja) lub odwrotnie. Symptomy zespołu maniakalnego pojawiają się nagle, szybko narastają, utrzymują się od 2 do tyg. do 4-5 miesięcy. Objawy depresji trwają zaś dłużej, około jednego roku. W przebiegu epizodów mogą wystąpić zaburzenia psychotyczne: urojenia wielkościowe w przebiegu manii i lub/grzeszności i winy w depresji.
Przyczyny depresji
Na temat etiologii depresji napisano wiele, jednak do dnia dzisiejszego nie jest dostatecznie wyjaśniona. Z ostatnich doniesień najbardziej przekonujące są prace Kendlera wykazujące, że depresja powstaje m.in. w wyniku interakcji pomiędzy czynnikami osobowościowymi oraz obciążającymi zdarzeniami życiowymi. Przyczyny depresji są różne. M.in. czynniki genetyczne, historia chorób afektywnych w rodzinie. Czynniki społeczne (np. utrata lub brak wsparcia ze strony innych, izolacja, niedostatki natury społeczno-ekonomicznej). Czynniki psychologiczne (strata kogoś lub czegoś ważnego, niekorzystne doświadczenia w dzieciństwie).
Jedną z przyczyn depresji jest utrata poczucia własnej wartości i niskiej samooceny. Może to być powiązane z niepowodzeniami w pracy w nauce, z niezadowolenia np. ze swojego wyglądu. Inną przyczyną powstania depresji może być przesadny negatywizm w postrzeganiu rzeczywistości, kontaktów międzyludzkich, przekonaniu osoby, że we wszystkich swoich dążeniach poniesie klęskę jeżeli już np. raz doświadczyła jakiegoś niepowodzenia.
Do depresji może przyczynić się także poczucie winy, strach przed porzuceniem, wewnętrzna złość i napięcia, które nie zostały wyładowane. Bardzo często epizody depresyjne są następstwem traumatycznych wydarzeń życiowych, jak śmierć bliskiej osoby, zerwanie związku, utrata pracy, choroba itp. Również zmiany życiowe jak poród czy przewlekłe zaburzenia somatyczne mogą nieść wysokie ryzyko zachorowania na depresję.
Depresja w ujęciu psychodynamicznym
Depresja w ujęciu psychodynamicznym jest rozumiana jako stan braku lub utraty obiektu. W depresyjnym przeżywaniu pacjentów zazwyczaj nie widzimy obiektu, który jest przedmiotem straty, co jakościowo odróżnia ją od stanu żałoby, który jest procesem radzenia sobie z realną utratą. Osoby dotknięte depresją kierują wrogość i impulsy agresywne powstałe w odniesieniu do obiektu pierwotnego (bezpośrednio lub za pomocą obiektów przeniesienia), w kierunku samych siebie czyli własnego Ja.
Powoduje to zakłócenie funkcji Ja przejawiające się zanikaniem pozytywnego afektu, narastaniem negatywnego oraz pojawieniem się depresyjnych fantazji o śmierci i zniszczeniu. W odróżnieniu od stanów psychotycznych, prześladowcze elementy przeżywania nie są projektowane na obiekty zewnętrzne, ale umieszczane w przestrzeni wewnątrzpsychicznej. Co prowadzi do depresyjnego zaabsorbowania, wycofywania z kontaktów interpersonalnych, zmniejszenia aktywności i zainteresowań.
Agresywne fantazje o destrukcji i niszczeniu zazwyczaj dotyczą Ja i w świadomym przeżywaniu prowadzą do utraty poczucia wartości, wiary w siebie a niekiedy pragnienia śmierci. Chociaż w ujęciu objawowym stany depresyjne u osób z różnymi patologiami osobowości mogą wyglądać podobnie, są generowane przez różne jakościowo struktury psychiczne i odmienny poziom dojrzałości procesów psychologicznych. W przypadku osobowości zorganizowanej na poziomie neurotycznym zaburzenia depresyjne są odpowiedzią na lęk i agresywność narastające w wyniku wewnątrzpsychicznego konwiktu. Zbyt sztywne i nieprzystosowawcze mechanizmy obronne mogą regularnie prowokować wewnętrzne utraty i depresyjną reakcję na nie.
Przykładem może być osoba, która w pracy w sytuacjach wymagających rywalizacji intensywnie reaktywuje konflikt między tendencjami zależnościowymi a agresywno-rywalizacyjnymi. Stale rezygnując z niebezpiecznych zawodowych aktywności funkcjonuje w poczuciu wewnętrznej utraty – utraty poczucia własnej wartości, niesublimowaną agresywność kierując na siebie. W konsekwencji takiej nieprzystosowawczej sztywności osobowości może rozwinąć się zaburzenie depresyjne mimo zachowanej integracji tożsamości, przewadze dojrzalszych mechanizmów obronnych i nienaruszonego testowania rzeczywistości.
W depresji pacjentów pogranicznych obraz chorobowy może być intensywniejszy, dramatyczniejszy a sam pacjent może stanowić zagrożenie dla samego siebie. W sytuacjach silnie lękowych dojrzałe mechanizmy obronne, takie jak wyparcie zawodzą, nie są już w stanie ochronić jednostki przed słabo zintegrowanymi wewnętrznymi treściami. Wrogość, nienawiść, nastawienia paranoiczne zaczynają funkcjonować w świadomości niszcząc „dobre obiekty” pacjenta, nasilają jeszcze lęk, prowokując dotkliwe poczucie pustki i straty. Osoba z pograniczną organizacją osobowości może kompensować sobie te obiektualne utraty (niszczenie wewnętrznych dobrych obiektów) nadużywaniem alkoholu, narkotyków, impulsywnym wchodzeniem w relacje seksualne.
Takie zachowania umożliwiają jednocześnie odreagowanie agresywnych treści, które nie są już chronione przez dojrzałe mechanizmy obronne. Im głębsza patologia osobowości (niższy poziom pograniczny u Kernberga) tym słabiej zintegrowana agresja do obiektów wewnętrznych.
W zależności od charakteru epizodu depresyjnego, objawów, etiologii i rodzaju i poziomu zaburzenia osobowości, zależeć będzie rodzaj kontraktu terapeutycznego z pacjentem (częstość spotkań, kontakt telefoniczny poza sesjami itp.) a przede wszystkim proporcje między bardziej podtrzymującymi/wspierającymi a ekspresywnymi/analitycznymi sposobami pracy.
Źródło:
• „Depresja a patologia osobowości w ujęciu psychodynamicznym „ – Katarzyna Poniatowska – Leszczyńska, Krzysztof Małyszczak.1. Krakowskie Centrum Psychodynamiczne, Poznań 2. Zakład Psychoterapii i Chorób Psychosomatycznych, Katedra Psychiatrii, Uniwersytet Medyczny, Wrocław
• „Diagnoza psychoanalityczna” – Nancy McWilliams, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2016
• „Psychopatologia” – Lidia Cierpiałkowska, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR\